Przygotowując się do górskiej wycieczki, wiemy, że zimą głównym zagrożeniem są lawiny, a latem gwałtowne burze. Mimo to statystyki ratownicze pokazują, że nawet te dobrze znane ryzyka są często niedoceniane. Znacznie rzadziej myślimy o zagrożeniach na szlaku, które nie wydają się aż tak oczywiste, choć mogą nas spotkać podczas każdej wycieczki w góry czy podróży.
Powiedzmy to sobie na początku: zatrudniając przewodnika na wycieczkę w góry, wszystkie te rozterki i niepokoje przerzucamy na niego. Bo jego rolą jest podczas wycieczki zapewnić nam szeroko pojęte bezpieczeństwo: wybrać odpowiednią trasę, dobrać wycieczkę do możliwości turystów, a gdy trzeba - a czasem trzeba - podjąć za wszystkich decyzję o odwrocie. To wszystko oczywiste, warto jednak wiedzieć, jakie są zagrożenia górskie.
Decydujący czynnik bezpieczeństwa w górach
Pogoda jest jednym z kluczowych elementów wpływających na bezpieczeństwo w górach, a na szlaku zmienia się błyskawicznie. Zimą, zaskoczyć może nas lawina lub mróz, latem – burza lub nagły spadek temperatury. Śnieg, który zalega na szlaku, może wielokrotnie wydłużyć czas przejścia trasy, a ścieżki pod nim są ukryte, co może prowadzić do zgubienia szlaku. Nawet przy lekkim plusie, w zimnym wietrze i mokrym ubraniu można łatwo doznać wychłodzenia. Latem natomiast nagłe załamanie pogody podczas wycieczki może oznaczać gwałtowny spadek temperatury, zamieniając wycieczkę w koszulce i sandałach w niebezpieczny survival. A przecież nie o takie wakacje nam chodziło...
Wyzwania wysokości i klimatu w czasie podróży
Góry mają swoje nieubłagane prawa. Temperatura spada średnio o 0,6°C co 100 metrów wzwyż, a silny wiatr powoduje, że odczuwamy znacznie niższą temperaturę. Opady też są bardziej nieprzewidywalne – zimą to śnieg, latem może padać deszcz, choć w wyższych partiach wciąż możliwe są opady śniegu. Zalegające płaty śniegu, szczególnie twarde i zmrożone, mogą stać się śmiertelną pułapką. W lecie nie mamy przy sobie zimowego sprzętu, więc śliskie skały i mokre szlaki bywają szczególnie niebezpieczne.
Przewodnik kluczem do bezpiecznej wycieczki w górach
Wysokie temperatury latem także bywają groźne – udar cieplny może spotkać każdego, kto nie zadba o nawodnienie i osłonę przed słońcem. Pamiętajmy jednak, że inne zagrożenia są znacznie bardziej powszechne. Pogorszenie widoczności, zalegająca mgła czy nisko osadzone chmury stanowią ryzyko nawet na dobrze oznakowanych szlakach. W rejonie Tatr, choć szlaki są dobrze oznakowane, wielu turystów gubi się w trudnych warunkach pogodowych. Pobłądzenia są szczególnie częste w rejonie Buli pod Rysami oraz na Czerwonych Wierchach, gdzie zejście z szlaku może prowadzić do urwisk skalnych, a silny wiatr na grani potrafi zdmuchnąć nieostrożnych wędrowców.
Wpływ burz na bezpieczeństwo w czasie wycieczki w górach – kiedy błyskawica staje się zagrożeniem
Latem burze są codziennym zjawiskiem w górach, ale nie tylko – mogą wystąpić także wiosną, jesienią, a nawet zimą. Wysokość gór powoduje, że wyładowania atmosferyczne są tam częstsze i bardziej intensywne niż na nizinach. Burze termiczne, typowe dla upalnych dni, pojawiają się nagle, a ich symptomy są łatwe do przewidzenia: duszność i wysokie temperatury wskazują na możliwość wyładowań. Z kolei burze frontowe, nadciągające wraz z masą powietrza, mają mniej wyraźne symptomy, ale ich zwiastunem są ciemne chmury na horyzoncie, gwałtowny wiatr i duszne powietrze.
Świadomość prognoz pogodowych, czyli planowanie wycieczki
Bezpieczeństwo w górach zaczyna się jeszcze przed wyruszeniem na szlak, od sprawdzenia prognozy pogody. Tak do pracy przygotowuje się przewodnik. Krótkoterminowe prognozy o wysokiej rozdzielczości, jak te na WeatherOnline, Mountain Forecast czy windy.com, mogą być bardziej wiarygodne niż ogólne prognozy na kilka dni do przodu. Jeśli prognozy się różnią, lepiej zakładać najgorszy scenariusz – w ten sposób można skutecznie przygotować się na możliwe trudności.
Burza na horyzoncie – jak reagować?
Jeśli burza zastanie nas w górach, najlepiej zejść jak najniżej i unikać otwartych przestrzeni, grani oraz samotnych drzew i skał, które mogą przyciągać wyładowania. W razie bezpośredniego zagrożenia należy przyjąć pozycję kucznej z nogami złączonymi, co zmniejsza ryzyko porażenia prądem przy „napięciu krokowym”. Telefon komórkowy, choć nie przyciąga piorunów, należy wyłączyć, ponieważ przy uderzeniu w pobliżu jego bateria może eksplodować. Dodatkowo warto rozważyć zainstalowanie aplikacji „Ratunek”, która umożliwia łatwe wezwanie pomocy i przekazanie swojej lokalizacji.
Przewodnik, mapa, czołówka. Nieocenione wyposażenie na górską wycieczkę
Każda, nawet letnia wyprawa w góry, wymaga odpowiedniego przygotowania. Oprócz wygodnych i solidnych butów, w plecaku powinny znaleźć się długie spodnie, ciepła kurtka oraz folia NRC, która może przydać się w razie wypadku lub wychłodzenia. Latarka, przekąska, woda i naładowany telefon to oczywiste elementy wyposażenia, o których warto pamiętać. Nawet krótka wycieczka może przerodzić się w dłuższą wyprawę, gdy pogoda ulegnie nagłemu pogorszeniu. Warto też mieć kompas, mapę i przewodnik.
Ostateczna granica bezpieczeństwa w czasie wycieczki w górach
Góry są piękne, ale i niebezpieczne. Najwięcej wypadków spowodowanych jest poślizgnięciami na mokrych szlakach, zabłądzeniem w złej widoczności i wychłodzeniem. Burze, lawiny i udary cieplne są wprawdzie mniej częste, ale zbierają tragiczne żniwo. Jednak podstawowym sprzętem, który należy zabrać ze sobą na każdą wyprawę i wyjazd, jest zdrowy rozsądek i świadomość, że góry to żywioł, nad którym nie mamy pełnej kontroli.
Z górą można wygrać jedynie poprzez ostrożność i szacunek – nie da się jej ujarzmić, a tylko przecenić własne siły.